รายงานวิชาการ และผลงานวิจัย

โครงการวิจัยนี้มุ่งพัฒนาเครื่องมือและดัชนีสำหรับประเมินความเปราะบางของเกษตรกรสูงอายุไทยอย่างเป็นระบบ เพื่อให้สามารถสะท้อนความเสี่ยงในมิติเศรษฐกิจ สุขภาพ สังคม และสิ่งแวดล้อมได้อย่างเหมาะสมตามบริบทของประเทศ เครื่องมือต้นแบบถูกพัฒนาจากกรอบ WHOQOL-100 และแนวคิดการประเมินความเปราะบางของ IPCC ผ่านความร่วมมือของหน่วยงานด้านการเกษตรและผู้เชี่ยวชาญ พร้อมทดสอบใช้จริงในเกษตรกรตัวอย่าง 5 จังหวัด ครอบคลุมทุกประเภทการทำการเกษตร ผลการทดสอบชี้ว่าเครื่องมือมีความน่าเชื่อถือ สามารถใช้ประเมินระดับความเปราะบาง 5 ระดับได้อย่างมีประสิทธิภาพ และสามารถต่อยอดสู่ระบบติดตามข้อมูลระดับประเทศเพื่อใช้ประกอบการกำหนดนโยบายด้านการเกษตรและผู้สูงอายุในอนาคต  

โครงการวิจัยนี้ศึกษาความคาดหวังและการเตรียมตัวของประชากรวัยทำงาน 3 เจเนอเรชันต่อการใช้ชีวิตในวัยสูงอายุ ตามกรอบ “การสูงวัยอย่างมีพลัง” ขององค์การอนามัยโลก จากกลุ่มตัวอย่าง 1,734 รายพบว่า แม้ทุกเจเนอเรชันตระหนักถึงสังคมสูงวัย แต่กลุ่ม Y และ Z ยังให้ความสำคัญกับชีวิตปัจจุบันมากกว่าการเตรียมตัวในอนาคต โดยเฉพาะด้านสุขภาพและการเงิน ผลการศึกษายังชี้ว่าคนรุ่นใหม่มีพฤติกรรมเสี่ยงต่อสุขภาพ ขณะที่การออมส่วนใหญ่ยังเป็นแบบ “ออมเพื่อเก็บ” ไม่ใช่ “ออมเพื่อลงทุน” และมีความคาดหวังเงินออมต่ำกว่าความเป็นจริงอย่างมาก ส่วนด้านที่อยู่อาศัย คนรุ่น X มักเตรียมพร้อมมากกว่า ขณะที่ Y และ Z ให้ความสำคัญกับที่พักอาศัยแบบครบวงจรหรือมีผู้ดูแลในราคาที่เข้าถึงได้ งานวิจัยเสนอให้มีมาตรการเสริมความรู้ด้านสุขภาพ การเงิน และการวางแผนชีวิตเพื่อเพิ่มความพร้อมของประชากรวัยทำงานต่อการเข้าสู่วัยสูงอายุ    

งานวิจัยนี้มุ่งพัฒนาระบบดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุในบริการสุขภาพปฐมภูมิ โดยจัดทำชุดข้อมูลมาตรฐาน 10 รายการสำหรับการติดตามสุขภาพช่องปากและประวัติการรักษา พร้อมทั้งพัฒนาเครื่องมือประเมินความเสี่ยงที่เกิดจากโรคประจำตัวและการใช้ยา เพื่อกระตุ้นเตือนให้ผู้สูงอายุเข้าสู่การดูแลโดยทันตบุคลากรอย่างทันท่วงที การศึกษายังเสนอให้เชื่อมโยงข้อมูลสุขภาพช่องปากกับแพลตฟอร์ม Health Link เพื่อใช้เป็นฐานข้อมูลกลางของประเทศ พร้อมข้อเสนอปรับปรุงแบบคัดกรองของกรมอนามัยและพัฒนาระบบเตือนความเสี่ยงในผู้สูงอายุ เพื่อเสริมคุณภาพการดูแลสุขภาพช่องปากอย่างเป็นระบบและทันสมัย  

งานวิจัยฉบับนี้มุ่งสำรวจทักษะการใช้เทคโนโลยี ความรอบรู้ดิจิทัล และการปรับตัวสู่ฐานวิถีชีวิตใหม่ของผู้สูงอายุไทยและผู้ที่กำลังก้าวสู่วัยสูงอายุ จากการศึกษาทั้งเชิงสำรวจ การสัมภาษณ์ และการวิเคราะห์ข้อมูลออนไลน์ พบว่าผู้สูงอายุส่วนใหญ่มีความสามารถใช้เทคโนโลยีในระดับปานกลาง ขณะที่กลุ่มเปราะบางยังขาดอุปกรณ์และมีทักษะด้านดิจิทัลจำกัด งานวิจัยยังระบุแนวทางการสร้างรายได้จากสื่อออนไลน์ การใช้เทคโนโลยีดูแลสุขภาพ และบทบาทของหน่วยงานต่าง ๆ ในการสนับสนุนผู้สูงอายุ สุดท้าย เสนอรูปแบบการพัฒนาผู้สูงอายุ 4 รูปแบบ ได้แก่ การสร้างรายได้ด้วยเทคโนโลยี การรวมกลุ่มชุมชนสูงวัย การช่วยเหลือกลุ่มเปราะบาง และระบบสมาร์ตลีฟวิ่งเพื่อความปลอดภัยและการดูแลฉุกเฉิน    

ประเทศไทยกำลังก้าวเข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างรวดเร็ว ส่งผลต่อระบบสาธารณสุข ประกันสังคม และภาระงบประมาณของรัฐ ขณะเดียวกันโครงสร้างครอบครัวไทยเปลี่ยนเป็นครอบครัวเดี่ยว ทำให้ผู้สูงอายุจำเป็นต้องมีเครื่องมือบริหารจัดการเงินและทรัพย์สินที่พึ่งพาตนเองได้ งานวิจัยฉบับนี้จึงวิเคราะห์ข้อมูลและกรณีศึกษาต่างประเทศเพื่อหาต้นแบบสถาบันการเงินชุมชนที่เหมาะสม พบว่า “กองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง” มีความพร้อมที่สุดในการสนับสนุนผู้สูงอายุด้านการบริหารการเงิน นอกจากนี้ยังศึกษาแนวทางจากสหรัฐอเมริกา แคนาดา และญี่ปุ่น เพื่อเป็นข้อมูลประกอบการกำหนดนโยบายของรัฐในการรองรับสังคมสูงวัยในอนาคต    

โครงการวิจัยด้านภาวะสมองเสื่อมมุ่งพัฒนาความแม่นยำในการตรวจคัดกรองผู้สูงอายุ โดยใช้แบบทดสอบ MoCA ฉบับอิเล็กทรอนิกส์และวิธีวิเคราะห์ข้อมูลสมัยใหม่ เช่น Machine Learning เพื่อแยกแยะความบกพร่องทางการรู้คิดตั้งแต่ระยะเริ่มต้น ผลการศึกษาพบว่าฐานข้อมูลคะแนนมาตรฐานจากผู้สูงอายุไทยกว่า 3,600 รายสามารถสะท้อนการเสื่อมถอยตามอายุได้อย่างชัดเจน และช่วยจำแนกภาวะปกติ MCI และกลุ่มย่อยต่าง ๆ ได้แม่นยำขึ้น รวมถึงพบความผิดปกติด้านสมาธิและภาวะจิตล่องลอยในผู้ที่มี SCD อย่างมีนัยสำคัญ การวิจัยนี้เป็นก้าวสำคัญในการพัฒนาเครื่องมือคัดกรองสมองเสื่อมที่ใช้งานง่าย แม่นยำ และเหมาะกับบริบทผู้สูงอายุไทย

โครงการวิจัยประเมินผลโครงการอาสาสมัครบริบาลท้องถิ่น พบว่าโครงการสามารถตอบสนองต่อการดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิงในชุมชนได้อย่างมีประสิทธิภาพ ช่วยลดภาระผู้ดูแลในครอบครัว และได้รับการยอมรับจากประชาชน โดยอาสาสมัครกว่า 90% ต้องการทำงานต่อเนื่อง แม้ท้องถิ่นส่วนใหญ่กังวลเรื่องงบประมาณจำกัด การศึกษายังชี้ว่าปัจจัยสำคัญในการขับเคลื่อนโครงการ ได้แก่ การให้ความสำคัญของท้องถิ่น ความพร้อมด้านบุคลากรสาธารณสุข การปรับปรุงกฎระเบียบและค่าตอบแทน และการมีผู้จัดการเชิงระบบในระดับพื้นที่ พร้อมข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อยกระดับคุณภาพและความยั่งยืนของการดูแลผู้สูงอายุในระยะยาว    

การศึกษาวิจัยนี้มุ่งพัฒนารูปแบบการจัดบริการสำหรับผู้สูงอายุโดยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ผ่านการประยุกต์ใช้เครื่องมือและนวัตกรรมในพื้นที่เทศบาลตำบลทับมา จังหวัดระยอง และอบต.ท่างาม จังหวัดสิงห์บุรี โดยใช้กระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมใน 3 ระยะ ได้แก่ การสำรวจข้อมูลผู้สูงอายุ การคัดเลือกเครื่องมือที่เหมาะสม และการจัดบริการตามแผนงานที่ออกแบบร่วมกัน ผลการดำเนินงานพบว่า ทั้งสองพื้นที่มีสภาพปัญหาคล้ายกัน จึงเลือกใช้การคัดกรองภาวะสมองเสื่อมและแนวคิด “การสูงวัยในถิ่นเดิม” เป็นเครื่องมือหลัก พร้อมจัดตั้งศูนย์บริการและฟื้นฟูผู้สูงอายุในชุมชน การดำเนินงาน 4 เดือนส่งผลให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพกาย–ใจดีขึ้น ทำกิจกรรมได้มากขึ้น ความเครียดในครอบครัวลดลง มีสังคมและเครือข่ายดูแล และอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัย นอกจากนี้แบบจำลองเชิงสาเหตุมีความสอดคล้องกับข้อมูลจริงอย่างมีนัยสำคัญ ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย ได้แก่ การเสริมสร้างการมีส่วนร่วมของชุมชนในการดูแลและฟื้นฟูผู้สูงอายุ การบรรจุศูนย์ Day care ไว้ในแผนพัฒนา อปท. เพื่อให้มีงบประมาณต่อเนื่อง และการพัฒนาศักยภาพบุคลากรทุกระดับ ทั้งเจ้าหน้าที่ อสม. Care giver และทีมสหวิชาชีพ เพื่อให้สามารถจัดบริการผู้สูงอายุได้อย่างมีคุณภาพและยั่งยืน