รายงานวิชาการ และผลงานวิจัย

ประเทศไทยกำลังก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างเต็มรูปแบบ โดยมีแนวโน้มพบภาวะสมองเสื่อมเพิ่มสูงขึ้น โดยเฉพาะในกลุ่มอายุ 80 ปีขึ้นไป จากข้อมูลการสำรวจพบว่ามีผู้สูงอายุไทยกว่า 1.3 ล้านคน ที่มีความเสี่ยงภาวะสมองเสื่อม ซึ่งส่วนใหญ่ยังต้องการการดูแลระยะยาวและการเข้าถึงบริการสุขภาพที่เหมาะสม ภาวะสมองเสื่อมเกิดจากหลายสาเหตุ เช่น โรคอัลไซเมอร์ และโรคหลอดเลือดสมอง ผู้ป่วยมักเริ่มจากอาการหลงลืมจนถึงไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ หากได้รับการคัดกรองและดูแลตั้งแต่ระยะแรก จะสามารถชะลอการเสื่อมของสมองได้ หน่วยงานภาครัฐจึงเร่งพัฒนาระบบดูแลผู้สูงอายุ ทั้งด้านบริการสุขภาพระยะยาว (Long-term Care) และฐานข้อมูลสุขภาพกลาง (HDC) เพื่อรองรับสังคมสูงวัยและยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุไทยให้ดียิ่งขึ้นอย่างยั่งยืน  

ประเทศไทยกำลังก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ โดยเฉพาะในภาคการเกษตรที่มีผู้สูงอายุจำนวนมากทำงานต่อเนื่องเพื่อยังชีพ การศึกษานี้จึงมุ่งวิเคราะห์สถานการณ์สุขภาพผู้สูงอายุด้านเกษตรกรรม ความสามารถในการทำงาน และรูปแบบการปรับตัว เพื่อหาแนวทางสนับสนุนให้ผู้สูงอายุทำงานได้อย่างปลอดภัยและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น โครงการวิจัยครอบคลุมพื้นที่ 3 จังหวัด ได้แก่ เชียงราย ลำพูน และกำแพงเพชร เก็บข้อมูลจากกลุ่มเกษตรกรสูงอายุ 2,500 คน พร้อมทั้งศึกษาคุณภาพชีวิต ภาวะสุขภาพ และความสามารถในการประกอบอาชีพ ผลการศึกษาเผยให้เห็นว่าผู้สูงอายุจำนวนมากยังคงทำงานเกษตร แต่ประสบปัญหาความเสี่ยงด้านสุขภาพ การบาดเจ็บ และภาวะเรื้อรังที่กระทบต่อความสามารถในการทำงาน งานวิจัยเสนอแนวทางสำคัญ เช่น การเสริมความรู้ด้านสุขภาพ การปรับวิธีทำงานให้ปลอดภัย การส่งเสริมเทคโนโลยีการเกษตรที่ลดภาระงาน และการสร้างระบบสนับสนุนรายได้สำหรับผู้สูงอายุ เพื่อให้สามารถประกอบอาชีพได้อย่างเหมาะสมและมีคุณภาพชีวิตที่ดีตามบริบทพื้นที่  

รายงานการวิจัย การวิเคราะห์ช่องว่างทางการคลัง แหล่งรายได้ และความเป็นไปได้ทางเศรษฐศาสตร์การเมืองของการจัดตั้งระบบบำนาญแห่งชาติ โดยคำนึงถึงผลกระทบของ COVID-19 ที่มีต่อผู้สูงอายุ   ผลการวิเคราะห์ข้อมูลลักษณะทางเศรษฐกิจของประชากรผู้สูงอายุและกลุ่มวัย 40-59 ปี ในปี 2563 ซึ่งเป็น “ประชากรรุ่นเกิดหนึ่งล้านคนต่อปี” หรือ กลุ่มสึนามิประชากร มีความเปราะบางต่อความยากจนสูง เพราะส่วนมากไม่มีความสามารถในการออม เมื่อพิจารณาจากรายได้ ค่าใช้จ่าย และหนี้สิน ยิ่งในช่วงสถานการณ์โควิด-19 ปี 2563 มีผู้สูงอายุยากจนพุ่งขึ้นในหลายจังหวัด และส่วนใหญ่ไม่มีบัตรสวัสดิการแห่งรัฐ ซึ่งระดับเบี้ยยังชีพขั้นต่ำที่จะช่วยผู้สูงอายุกลุ่มยากจนที่สุดให้พ้นจากความยากจนได้ จะต้องไม่ต่ำกว่า 2,000 บาทต่อเดือน ทั้งนี้ แม้จะเพิ่มเบี้ยยังชีพผู้สูงอายุแบบถ้วนหน้า 3,000 บาทต่อเดือน ก็ยังคิดเป็นงบประมาณที่น้อยกว่าระบบบำนาญของเจ้าหน้าที่ภาครัฐในระยะยาว การออกแบบระบบบำนาญแห่งชาติ สามารถพัฒนาระดับมาตรฐานการครองชีพขึ้นไปได้ถึงระดับกึ่งกลางหรือมัธยฐานของครัวเรือนไทยที่ 6,000 บาทต่อเดือน หรือ 200 บาทต่อวัน โดยให้ผู้ทำงานอยู่นอกระบบสามารถทำการออม และให้รัฐบาลร่วมสมทบการออมในสัดส่วนเดียวกัน ซึ่งจะใช้งบประมาณทั้งหมดไม่สูงกว่าระบบบำนาญภาครัฐ อย่างไรก็ตาม รัฐบาลจะต้องมีรายได้เพิ่มขึ้น โดยแหล่งรายได้ที่สำคัญสำหรับระบบบำนาญแห่งชาติ ได้แก่ การขยายฐานภาษี ภาษีฐานทรัพย์สินและการลดนโยบายที่เอื้อให้กับคนรวย (Pro-rich) ซึ่งจะกลายเป็นกลไกสำคัญในการลดความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจในสังคมลงได้ โดยคณะผู้วิจัยมีข้อเสนอดังนี้ […]

การจัดทำข้อเสนอกลไกและแนวทางในการดำเนินงานเพื่อส่งเสริมการพัฒนาทักษะฝีมือแรงงานสูงอายุนี้ อยู่บนฐานของกรอบด้านยุทธศาสตร์ชาติที่ให้ความสำคัญกับการพัฒนาศักยภาพคนตลอดช่วงวัย และการเตรียมรองรับสังคมสูงวัย รวมถึงแผนงานบูรณาการเตรียมความพร้อมเพื่อรองรับสังคมสูงวัยที่มีเป้าหมายเพื่อสร้างความมั่นคงทางเศรษฐกิจให้กับผู้สูงอายุ และได้ดำเนินการอยู่แล้ว นำโดยกระทรวงแรงงาน โดยมีรายละเอียด ตั้งแต่ในขั้นของการกำหนดนโยบายและแผน ไปจนถึงการสร้างกลไกมารองรับการดำเนินงานตามนโยบายและแผนดังกล่าว ประกอบไปด้วย 5 ข้อเสนอ ดังนี้ ข้อเสนอที่ 1: การพัฒนาแผนระดับชาติเพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ของประเทศ โดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุ เช่นเดียวกับที่สิงคโปร์เคยเปลี่ยนแปลงนโยบายและโครงสร้างองค์กรเพื่อขับเคลื่อน FutureSkills ในปี ค.ศ. 2014 ทั้งนี้ ประเทศไทยควรเร่งให้เกิดการขับเคลื่อนงานด้านการพัฒนาและยกระดับทักษะแรงงานสูงอายุในฐานะอีกกลุ่มกำลังแรงงานที่สำคัญของประเทศโดยจัดทำ “แผนระดับชาติด้านการพัฒนาและยกระดับทักษะแรงงานสูงอายุ” โดยแผนดังกล่าวจะกำหนดให้การพัฒนาทักษะการทำงานให้กับผู้สูงอายุต้องดำเนินไปควบคู่กับการส่งเสริมการจ้างงานด้วยทั้งในรูปแบบการจ้างงานต่อเนื่อง การจ้างงานใหม่ การประกอบอาชีพอิสระ (ทั้งแบบเต็มเวลาและบางเวลา) และการสร้างผู้ประกอบการสูงอายุ ข้อเสนอที่ 2: การจัดตั้งคณะทำงานแบบ Multi-agency Task Force เพื่อขับเคลื่อนงานด้านการพัฒนาและยกระดับทักษะผู้สูงอายุแบบบูรณาการและเป็นระบบเดียวกันทั้งประเทศ โดยในโมเดลทดลองเสนอให้มีการจัดตั้ง “คณะทำงานบูรณาการเพื่อพัฒนาและยกระดับทักษะแรงงานสูงอายุ” ซึ่งอาจจะมอบหมายให้กระทรวงแรงงานเป็นเจ้าภาพในการตั้งคณะทำงาน หรือจัดตั้งหน่วยงานขึ้นมาใหม่เพื่อรับผิดชอบเรื่องการพัฒนาทักษะของแรงงานสูงอายุโดยตรง เช่น สถาบันพัฒนาฝีมือแรงงานสูงอายุ เป็นต้น องค์ประกอบของคณะทำงานในเบื้องต้นควรประกอบด้วย กระทรวงและหน่วยงานภายใต้กระทรวงที่ดำเนินงานภายใต้แผนบูรณาการเตรียมความพร้อมเพื่อรองรับสังคมสูงวัย ในด้านส่งเสริมการทำงานของผู้สูงอายุอยู่แล้ว ในขณะเดียวกันก็ควรบูรณาการการทำงานกับหน่วยงานอิสระด้านการกำหนดสมรรถนะการทำงาน และสภาวิชาชีพต่างๆ รวมถึงควรมีภาคเอกชนเข้าร่วมด้วยในฐานะเป็นอีกตัวแสดงหลักในการกำหนดทิศทางการพัฒนาทักษะของประเทศ และสามารถเชื่อมโยงความต้องการของนายจ้างกับลูกจ้างได้ ซึ่งหน่วยงานต่างๆ ที่เป็นองค์ประกอบของคณะทำงาน มีดังนี้ กระทรวงแรงงาน: […]

“การสูงวัยในที่อยู่อาศัยเดิม” (Ageing in Place) เป็นแนวคิดที่ใช้อธิบายเมื่อบุคคลรู้สึกถึงความมั่นคง (security) และความคุ้นเคย (familiarity) ต่อที่อยู่อาศัยและชุมชนของตัวเอง (Wiles et al., 2012) จนกระทั่งนำไปสู่การตัดสินใจที่จะอยู่อาศัยในบ้านเดิม สภาพแวดล้อมเดิม หรือชุมชนเดิมของตัวเองให้นานที่สุด เท่าที่ความสามารถและวัยจะเกื้อหนุนให้ทำได้ นอกจากนี้ “การสูงวัยในที่อยู่อาศัยเดิม” ยังหมายความรวมถึงความสามารถในการเข้าถึงและได้รับบริการและการสนับสนุนต่าง ๆ ที่จำเป็นต่อสภาพร่างกายและรูปแบบการดำรงชีวิตของผู้สูงอายุที่เปลี่ยนแปลงไป (Colello, 2007) ทั้งนี้ เพื่อที่จะสามารถดำรงอัตลักษณ์ (identity) คงความรู้สึกไม่พึ่งพาและเป็นอิสระ (independence and autonomy) รวมถึงรักษาคุณภาพชีวิต (quality of life) ของผู้สูงอายุ แม้ว่าการสูงวัยในที่อยู่อาศัยเดิมเป็นแนวคิดที่มีการกล่าวถึงอย่างกว้างขวางและมีความพยายามที่จะนำไปสู่ปฏิบัติในบางหน่วยงานของภาครัฐ อย่างไรก็ตาม การสูงวัยในที่อยู่อาศัยเดิมยังคงไม่ใช่แนวทางหลักที่ภาครัฐโดยรวมให้ความสนใจและมุ่งที่จะขับเคลื่อนให้เกิดผลในทางปฏิบัติ ดังนั้น แนวคิด “การสูงวัยในที่อยู่อาศัยเดิม” ยังคงต้องการการให้ความสำคัญและการผลักดันจากภาครัฐ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในแง่งบประมาณและการลงทุน เพื่อสนับสนุนให้แนวคิดดังกล่าวกลายเป็น “แนวทางหลัก” (mainstream approach) ทั้งในแง่ภารกิจและเป้าหมายต่อการดำเนินงานของทุกหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง (เพิ่งอ้าง) ดังนั้น การเรียนรู้เชิงนโยบาย (policy learning) เพื่อแปลงแนวคิดและถอดประสบการณ์จากแนวปฏิบัติที่เหมาะสมในต่างประเทศ […]

ผลการศึกษา การประเมินคุณภาพของศูนย์ดูแลแบบประคับประคองในโรงพยาบาล พบว่า มาตรฐานโครงสร้างด้านอัตรากำลังเป็นตัวชี้วัดที่แทบทุกโรงพยาบาลไม่ผ่านเกณฑ์ มาตรฐานคุณภาพที่มีคะแนนสูงที่สุดคือ การเข้าถึงยา opioids รองลงมาคือเชื่อมประสานบริการและส่งต่อและการสนับสนุนผู้ดูแล สำหรับมาตรฐาน ที่มีคะแนนน้อยที่สุด คือการดูแลภาวะสูญเสีย รองลงมาคือการลดอุปสรรคการเข้าถึงบริการ นอกจากนี้ตัวชี้วัดด้านการดูแลในภาวะฉุกเฉินและการเข้าถึงแผนดูแลล่วงหน้าของผู้ป่วยยังเป็นจุดที่ต้องการการพัฒนา การประเมินเจตนคติความมั่นใจในการทำงานในทักษะต่างๆ พบว่า ระยะเวลาทำงานมากกว่า 5 ปี และการได้รับการฝึกอบรมระยะยาวหรือกลางมีความสำคัญกับความก้าวหน้าทางวิชาชีพและความมั่นใจในการทำงานสูงเพราะเป็นทักษะเฉพาะที่ต้องได้รับการฝึกฝน หัวข้อที่บุคลากรมีความมั่นใจมากที่สุด คือความเข้าใจเกี่ยวกับการดูแลประคับประคอง สามารถอธิบายหลักการการดูแลประคับประคองและคัดกรองผู้ป่วยที่จะได้รับประโยชน์จากการดูแลและสิ่งที่ต้องการเรียนรู้เพิ่ม คือ การดูแลผู้ป่วยกลุ่มเฉพาะที่เป็นเด็กและตอบสนองความต้องการของผู้ป่วยและครอบครัวได้อย่างเหมาะสม ทักษะการดูแลแผลแบบเฉพาะ และการจัดการในภาวะวิกฤตและการบริหารยาและให้บริการ 24 ชั่วโมง การศึกษาเชิงคุณภาพ พบว่า การเป็นขั้วตรงข้ามทางความคิดกับการดูแลกระแสหลักซึ่งคือการรักษาตัวโรค (curative treatment) ส่งผลต่อการทำงานร่วมกันระหว่างทีมเจ้าของไข้และทีมดูแลแบบประคับประคอง เพราะการดูแลแบบประคับประคองเป็นการเปิดพื้นที่ทางสังคมให้ผู้ป่วยและญาติได้มีตัวตนในการจัดการความเจ็บป่วยของตนเองแตกต่างจากการเข้าไปจัดการความเจ็บป่วยของผู้ป่วยอย่างสมบูรณ์ สิ่งสำคัญที่ขับเคลื่อนงานคือ การทำงานเชิงเครือข่ายที่ทำให้การดำเนินงานไร้รอยต่อ เชื่อมโยงคนทำงาน พึ่งพาทรัพยากร แลกเปลี่ยนเรียนรู้ภายใต้สภาวะความขาดแคลนโดยโรงพยาบาลแม่ข่ายเป็นกุญแจสำคัญในการสร้างองค์ความรู้ในการทำงานทั้ง hard skills และ soft skills อีกทั้งการประเมินคุณภาพการบริการยังเป็นสิ่งที่คนทำงานให้ความสำคัญ สะท้อนให้เห็นว่าคนทำงานด้านดูแลแบบประคับประคองไม่ได้หยุดนิ่งที่จะเรียนรู้และพัฒนา  แม้คนทำงานด้านการดูแลประคับประคองจะมีทัศนคติที่ดีต่อการทำงานเพียงใด แต่การไม่ได้รับการสนับสนุนทั้งด้านความก้าวหน้าทางวิชาชีพและการทำงาน การถูกละเลยจากองค์กรก็ส่งผลต่อสภาพจิตใจของคนทำงานอย่างสูง เป็นความเสี่ยงในการสูญเสียบุคลากรขององค์กร ข้อเสนอแนะ  การจัดโครงสร้างศูนย์การดูแลประคับประคอง จะส่งผลให้เกิดการจัดสรรทรัพยากรคน เงิน […]